Tóm tắt

Giá Trị Có Thể Trích Xuất Tối Đa (Maximal Extractable Value - MEV), trước đây gọi là Giá Trị Có Thể Trích Xuất bởi Thợ Đào (Miner Extractable Value), đề cập đến các chiến lược thêm, xóa hoặc sắp xếp lại giao dịch khi tạo khối mới. MEV nhằm mục đích tối đa hóa lợi nhuận bổ sung. Vì người tạo khối có khả năng lựa chọn và sắp xếp giao dịch, họ là đối tượng phù hợp nhất để áp dụng chiến lược này.

Tuy nhiên, các thành viên khác trong mạng (còn gọi là "searcher") cũng có thể sắp xếp giao dịch bằng cách trả phí nếu phát hiện cơ hội MEV (như giao dịch arbitrage, front-running hoặc thanh lý). MEV thường xuất hiện trong các mạng hỗ trợ hợp đồng thông minh, nơi giao dịch blockchain chứa thông tin phức tạp hơn.

Giới thiệu

MEV là thuật ngữ tiền mã hóa mô tả việc cố ý thêm, xóa hoặc sắp xếp lại giao dịch khi tạo khối mới (để thêm vào blockchain) nhằm thu lợi nhuận tối đa. Bạn có thể hình dung nó như giá trị bổ sung được "ép" ra từ một khối, vượt quá phần thưởng tiêu chuẩn và phí gas, bằng cách chọn giao dịch nào được thêm vào và theo thứ tự nào.

MEV thường gắn liền với mạng Ethereum do hệ sinh thái tài chính phi tập trung (DeFi) cực kỳ quan trọng của nó. Giao dịch trong khối càng phức tạp (ví dụ: hợp đồng thông minh liên quan đến cho vay hoặc giao dịch), người tạo khối càng có nhiều cơ hội kiếm lợi nhuận bổ sung (trích xuất giá trị tối đa) bằng cách quyết định thêm, xóa hoặc sắp xếp lại một số giao dịch.

MEV là gì?

Khi lần đầu được giới thiệu, khái niệm MEV chủ yếu gắn với mạng Ethereum lúc đó đang sử dụng cơ chế đồng thuận Proof-of-Work (PoW). Do đó, thợ đào có quyền sắp xếp lại hoặc thêm/xóa giao dịch khi tạo khối và có thể trích xuất giá trị bổ sung thông qua các lựa chọn này.

Thuật ngữ "Giá Trị Có Thể Trích Xuất bởi Thợ Đào" ra đời để giải thích hiện tượng trích xuất càng nhiều lợi nhuận bổ sung càng tốt. Tuy nhiên, vào tháng 9/2022, Ethereum hoàn thành "The Merge" - bản nâng cấp chuyển đổi cơ chế đồng thuận từ PoW sang Proof-of-Stake (PoS).

Nhờ đó, khối mới trên mạng Ethereum không còn do thợ đào tạo ra mà bởi trình xác thực. Dù vậy, hệ thống PoS không miễn nhiễm với MEV. Vì khối vẫn được tạo ra, bất kỳ ai chọn giao dịch nào và sắp xếp thứ tự ra sao đều sẽ đưa ra quyết định để trích xuất tối đa lợi nhuận từ khối. Khái niệm MEV cũ vẫn tồn tại nhưng giờ đại diện cho Giá Trị Có Thể Trích Xuất Tối Đa vì không còn độc quyền bởi thợ đào.

MEV hoạt động như thế nào?

Để hiểu MEV hoạt động ra sao, bạn cần nắm cơ bản vai trò của người tạo khối (dù là thợ đào hay trình xác thực). Người tạo khối đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ và duy trì mạng blockchain, khi xác thực giao dịch và thêm chúng vào mạng dưới dạng khối. Tùy blockchain, quá trình này gọi là đào hoặc xác thực.

Nói ngắn gọn, người tạo khối đảm bảo tính toàn vẹn của giao dịch trên mạng và giữ cho nó hoạt động. Không có họ, dữ liệu mới không thể thêm vào blockchain. Người tạo khối thu thập dữ liệu giao dịch từ người dùng và tổ chức thành khối để thêm vào chuỗi.

Lưu ý rằng giao dịch nào được thêm vào khối phụ thuộc vào người tạo khối. Về logic, họ chọn giao dịch dựa trên khả năng sinh lời - nghĩa là ưu tiên giao dịch có phí cao. Đó là lý do người dùng trả phí gas (hoặc phí giao dịch) cao hơn trong giờ cao điểm để giao dịch được ưu tiên. Nếu chọn giao dịch có phí cao nhất, người tạo khối kiếm được nhiều lợi nhuận hơn. Do đó, giao dịch phí thấp phải chờ lâu hơn để được thêm vào khối.

Tuy nhiên, không có quy định bắt buộc chọn hoặc sắp xếp giao dịch chỉ dựa trên phí. Khi giao dịch chứa thông tin phức tạp hơn (như trong blockchain hỗ trợ hợp đồng thông minh), người tạo khối có thể thêm, xóa hoặc sắp xếp lại giao dịch để kiếm lợi nhuận vượt phần thưởng khối và phí giao dịch tiêu chuẩn.

Ví dụ, việc người tạo khối chọn một số giao dịch nhất định và sắp xếp chúng theo cách cụ thể có thể mang lại lợi nhuận bổ sung từ cơ hội arbitrage hoặc giao dịch thanh lý trên chuỗi. Bản chất MEV chính là quá trình lựa chọn và sắp xếp giao dịch để thu lợi ích kinh tế lớn hơn.

Searcher MEV

Dù MEV có vẻ là chiến lược chỉ có lợi cho người tạo khối, trên thực tế, phần lớn MEV được nắm giữ bởi thành viên khác gọi là "searcher". Những người này sử dụng các thao tác MEV để phân tích dữ liệu mạng và xác định cơ hội kiếm lợi từ MEV.

Searcher thường trả phí gas cực cao cho người tạo khối để đảm bảo giao dịch và chiến lược MEV của họ được thực thi. Về mặt lý thuyết, tùy mức độ cạnh tranh cơ hội MEV, người tạo khối có thể nhận tới 99,99% lợi nhuận tiềm năng của searcher dưới dạng phí gas.

Ví dụ phổ biến về MEV

Giao dịch arbitrage, front-running và thanh lý đều tạo cơ hội cho searcher và người tạo khối kiếm lợi từ MEV. Dưới đây chúng ta sẽ phân tích kỹ các ví dụ này để minh họa rõ hơn khái niệm và cách hoạt động của MEV.

Arbitrage

Cơ hội arbitrage xuất hiện ngay khi giá tài sản chênh lệch giữa các sàn giao dịch. Trong tiền mã hóa, cùng một token có thể có giá khác nhau trên hai sàn phi tập trung (DEX). Khi ai đó (arbitrageur) phát hiện điều này, họ sẽ giao dịch để kiếm lợi từ chênh lệch giá. MEV xảy ra khi bot của searcher nhận diện giao dịch đang chờ xử lý và chèn giao dịch của mình vào trước để trích xuất giá trị từ cơ hội arbitrage.

Front-Running

Searcher và người tạo khối có thể lợi dụng khả năng sắp xếp giao dịch trong khối để front-running một lệnh mua quan trọng đang chờ xử lý trong mempool. MEV xuất hiện khi một lệnh mua tương tự được chèn vào trước lệnh này để giành mức giá có lợi hơn trước khi lệnh mua lớn được thực thi, từ đó đẩy giá tài sản số lên cao.

Chiến lược MEV tương tự là "sandwich" - đặt lệnh mua trước một giao dịch làm biến động giá cụ thể và lệnh bán sau đó, kiếm lợi từ áp lực giá cả hai phía.

Giao dịch Thanh lý

DeFi cho phép người dùng vay bằng tài sản số ký gửi làm tài sản thế chấp. Nếu thị trường biến động khiến giá trị tài sản thế chấp giảm xuống dưới mức nhất định, vị thế sẽ bị thanh lý. Hợp đồng thông minh liên quan thường thưởng hoặc trả phí cho giao dịch kích hoạt thanh lý.

Điều này tạo cơ hội MEV. Khi bất kỳ searcher hoặc người tạo khối nào chạy bot phát hiện giao dịch như vậy, họ có thể chèn giao dịch thanh lý của mình vào khối trước người khác để trích xuất giá trị phần thưởng.

Kết luận: Ưu nhược điểm của MEV

Vì người tham gia MEV chủ yếu nhằm tối đa hóa lợi nhuận, MEV là chiến lược hợp lý. Một số người cho rằng MEV giúp toàn bộ hệ sinh thái bằng cách đảm bảo các điểm không hiệu quả được khắc phục nhanh nhất.

Ví dụ, searcher MEV cạnh tranh để trở thành người đầu tiên nắm bắt giá trị từ cơ hội arbitrage, giúp giá trên các DEX được điều chỉnh nhanh chóng. Tương tự, nếu tỷ lệ thế chấp mất cân bằng, giao thức cho vay không muốn khoản vay rủi ro không được kiểm soát, nên MEV thúc đẩy thanh lý giúp hoàn trả vốn cho người cho vay sớm nhất.

Tuy nhiên, MEV cũng mang lại một số vấn đề không thể bỏ qua. Một số cách triển khai như front-running và tấn công sandwich gây tác động tiêu cực cho người dùng khác, khiến họ buộc phải trả phí quá cao, chịu mức trượt giá lớn hơn hoặc mất giá trị trong tình huống vốn là trò chơi tổng bằng không.

Hơn nữa, do searcher MEV cạnh tranh chèn giao dịch vào khối để nắm bắt giá trị phát sinh, điều này có thể đẩy phí gas tăng và gây tắc nghẽn mạng.

Về bản chất, nếu giá trị sắp xếp lại giao dịch trong khối trước đó vượt phần thưởng và phí giao dịch của khối tiếp theo, về mặt kinh tế, người tạo khối sẽ có động cơ tổ chức lại blockchain để kiếm lợi từ MEV. Tuy nhiên, điều này đe dọa sự đồng thuận và toàn vẹn của mạng.

Khi hệ sinh thái blockchain tiếp tục phát triển nhanh chóng, việc tìm giải pháp cho các vấn đề liên quan MEV đã trở thành lĩnh vực nghiên cứu và phát triển trọng tâm.